Μήπως χάνεις τον έλεγχο όταν τρωςꓼ

Το φαγητό βρίσκεται παντού στην καθημερινότητα μας. Από το πρωί που ξυπνάμε έως το βράδυ που θα κοιμηθούμε σκεφτόμαστε το φαγητό, μιλάμε για το φαγητό, καθορίζουμε το πρόγραμμα μας γύρω από το φαγητό. Πού θα φάμε, τι θα φάμε, με ποιους θα φάμε, τι θα αγοράσουμε για να φάμε, πως θα το μαγειρέψουμε. Το φαγητό επίσης είναι συνυφασμένο με όλες τις σημαντικές στιγμές της ζωής του ανθρώπου… γέννηση, γάμος, γενέθλια, γιορτές, επέτειοι, βαφτίσεις, κηδείες, δείπνο για δουλειά, επαγγελματικό ραντεβού, σχολικές γιορτές, ραντεβού, γεύμα με φίλους και η λίστα δεν έχει τέλος.
Το περίεργο είναι πως από την μία βομβαρδιζόμαστε από εικόνες φαγητού που διεγείρουν την επιθυμία μας για αυτό, ενώ από την άλλη προωθείται η εικόνα πως για να είναι κάποιος επιθυμητός και ελκυστικός, χρειάζεται να είναι αδύνατος. Παρατηρείται, λοιπόν πως το βάρος ενός ανθρώπου, θεωρείται από πολλούς κάτι αρνητικό.
Τέλος, ειδικά στην ελληνική πραγματικότητα, το φαγητό αποτελεί ένα πολύ σημαντικό παράγοντα συναισθηματικής σύνδεσης, που συνδέεται στενά και με την φροντίδα και την αγάπη. Πόσες φορές έχουμε όλοι ακούσει την Ελληνίδα μάνα να λέει: ‘’Έφαγες παιδάκι μουꓼ Να προσέχεις, μην μένεις νηστικός!! Πού θα πας έτσι, χωρίς φαΐꓼ’’ Ή στον αντίποδα…. ΄΄ Πρόσεχε παιδάκι μου, μην τρως τόσο πολύ! Έχεις παχύνει, δεν κάνει…’’
Τι συμβαίνει όμως με το φαγητόꓼ Γιατί μας απασχολεί όλους τόσο πολύꓼ Γιατί υπάρχει μία ολόκληρη βιομηχανία γύρω από αυτόꓼ Διατροφές, γυμναστήρια, ενασχόληση. Τρώμε για να τραφούμεꓼ Μήπως του έχει δοθεί μία παραπάνω αξία και πώς τελικά συνδέεται με τον συναισθηματικό μας κόσμο, το πώς νοιώθουμε και το πώς συμπεριφερόμαστεꓼ
Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που ασχολούνται υπερβολικά με το φαγητό, το θερμιδικό περιεχόμενο των τροφών και παρουσιάζουν διαστρεβλωμένη εικόνα για το σώμα τους. Τα άτομα αυτά που παρουσιάζουν διατροφικές δυσκολίες, εξαρτώνται από εξωτερικά σημεία αναφοράς και χρησιμοποιούν το φαγητό ως μέσο ανακούφισης καταπραΰνοντας τις ανησυχίες τους προσωρινά με την έκλυση ηρεμιστικών ενδορφινών μέσω του φαγητού. Πιστεύουν πως το κλειδί βρίσκεται σε κάποια δίαιτα. Τότε, όμως γιατί ενώ έχουν φτάσει σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο σιγά σιγά ξαναπαίρνουν τα κιλά που με τόσο κόπο έχασανꓼ Φαίνεται, λοιπόν, πως στην πραγματικότητα σχετίζεται με τα συναισθήματα τους.
Το φαγητό είναι ένα μέσο για να τραφούμε. Όπως συμβαίνει όμως σε πολλά πράγματα στην ζωή δεν χρησιμοποιείται μόνο για αυτό τον σκοπό. Από την άλλη, όλοι έχουν διαφορετικές διατροφικές συνήθειες. Αυτές οι συνήθειες αποκτώνται μέσα από την οικογένεια. Όταν ένας άνθρωπος έρχεται στον κόσμο, ως μωρό χρειάζεται έναν φροντιστή, που συνήθως είναι η μητέρα του για να καλύψει τις ανάγκες του. Μέσα από αυτή την πρώτη επαφή με την μητέρα, χτίζονται οι πρώτες αναπαραστάσεις του κόσμου και του πως λειτουργεί. Αυτή η τόσο καθοριστική πρώτη σχέση δίνει την πρώτη εικόνα σε ένα μωρό για το πως είναι η ζωή. Αυτή είναι και η πρώτη επαφή με το φαγητό.
Στην συνέχεια και κατά την διάρκεια της ανατροφής ενός ατόμου, αρχίζουν να εσωτερικεύονται και οι διατροφικές συνήθειες. Σε ένα πρώτο πλάνο, η διατροφή φαίνεται να σχετίζεται με την ποσότητα, την ποιότητα, τον τρόπο μαγειρέματος. Εάν όμως κάποιος κοιτάξει πιο προσεκτικά, θα αρχίσει να παρατηρεί πως ένα άτομο δεν τρώει μόνο όποτε πεινάει, αλλά πολλές φορές, τρώει ανάλογα και με το πως νοιώθει.
Κάποιοι άνθρωποι όταν είναι στεναχωρημένοι δεν τρώνε καθόλου, ενώ άλλοι τρώνε πολύ. Σε άλλους συμβαίνει κάτι αντίστοιχο όταν είναι στρεσαρισμένοι, αγχωμένοι, θυμωμένοι ή ακόμα και χαρούμενοι.Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Δεν χρειάζεται φυσικά να ανησυχούμε . Είναι απόλυτα φυσιολογικό να υπάρχουν περίοδοι που θα φάμε περισσότερο ή λιγότερο ή ίσως ακόμα και να χάσουμε ή να πάρουμε λίγα κιλά. Δεν χρειάζεται να αναλύουμε την όποια μικρή διαφοροποίηση και να ανησυχούμε για αυτήν. Τρώμε σύμφωνα με το πρόγραμμα μας και τις δικές μας συνήθειες. Τρώμε όπως και όποτε το χρειαζόμαστε.

Υπάρχουν όμως κάποιες ενδείξεις που πιθανόν να χρειάζεται να λάβουμε υπόψιν μας πιο σοβαρά. Υπάρχουν τρεις βασικοί άξονες τους οποίους χρειάζεται να παρατηρούμε: την συχνότητα, την διάρκεια και την ένταση που συνδέονται με την κατανάλωση γευμάτων. Πιο πρακτικά: Πόσο συχνά μου συμβαίνειꓼ Για πόσο καιρό συμβαίνει αυτόꓼ Πόσο έντονο είναιꓼΗ συναισθηματική υπερφαγία χαρακτηρίζεται από την έντονη ανάγκη για φαγητό, χωρίς να υπάρχει πραγματικά το αίσθημα της οργανικής πείνας. Υπάρχουν επανειλημμένα επεισόδια μεγάλης κατανάλωσης φαγητού σε μικρό χρονικό διάστημα χωρίς το άτομο να πεινάει. Τα επεισόδια αυτά λαμβάνουν χώρα σε μία σαφώς καθορισμένη χρονική περίοδο και χαρακτηρίζονται από έλλειψη ελέγχου.Η ποσότητα του φαγητού είναι πολύ περισσότερη από αυτήν που πραγματικά κάποιος χρειάζεται για να χορτάσει. Η επιθυμία για φαγητό είναι συνήθως απότομη και έντονη, σαν να μην μπορώ να κρατηθώ ή να σταματήσω εάν δεν φάω αυτό που θέλω. Υπάρχει μία εσωτερική πάλη με τον εαυτό ως προς τον έλεγχο: ‘’Να φάωꓼ Να μην φάωꓼ Ας κρατηθώ λίγο ακόμα… ναι, αλλά αν φάω μόνο λίγοꓼ Ένα κομματάκιꓼ Ας φάω λίγο ακόμα, να μην είμαι υπερβολική… Ε, τώρα έφαγα, δεν έχει καμία σημασία πια, ας το φάω όλο’’. Τα φαγητά που το άτομο ζητάει είναι συγκεκριμένα, για παράδειγμα έχουν πολύ λίπος, ζάχαρη ή υδατάνθρακα. Είναι τα λεγόμενα βρώμικα φαγητά όπως σοκολάτες, μπισκότα, μπέργκερ , τηγανητές πατάτες. Ακόμα, το άτομο μπορεί να θέλει εναλλαγή ανάμεσα σε γλυκό, αλμυρό και έχει την αίσθηση ότι δεν μπορεί να σταματήσει. Παράλληλα, βιώνει φούσκωμα, έντονη δυσφορία, θλίψη και ντροπή. Παρά τα δυσάρεστα συναισθήματα που το άτομο βιώνει, αδυνατεί να τερματίσει το φαγητό. Ακόμα, επιλέγει να φάει μόνο του, χωρίς κόσμο και μετά την λήξη του επεισοδίου νοιώθει έντονες ενοχές. ‘’Γιατί το έκανα αυτόꓼ Θα παχύνω! Δεν μπορώ να κρατηθώ. Τι θα κάνωꓼ Πώς να σταματήσωꓼ Δεν θα τελειώσει ποτέ! Τι μου συμβαίνειꓼ’’ Εάν υπάρχει κόσμος μπροστά, το άτομο βιώνει ακόμα πιο έντονα αρνητικά συναισθήματα. Η συναισθηματική υπερφαγία χαρακτηρίζεται από μία ανίκητη ανάγκη για φαγητό ως αντίδραση σε δύσκολες ψυχολογικές καταστάσεις. Η τροφή στην πραγματικότητα λαμβάνεται για να καλύψει ακάλυπτες συναισθηματικές ανάγκες: άγχος, μοναξιά, θυμό, έλλειψη έκφρασης, πλήξη.Η αιτιολογία είναι πολυπαραγοντική. Ψυχολογικοί παράγοντες όπως η έλλειψη αυτοπεποίθησης, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η αδυναμία διαχείρισης των αρνητικών συναισθημάτων, αλλά και βιολογικοί, όπως η υπογλυκαιμία, η πολύωρη ασιτία, η ανεπαρκής πρόσληψη υδατανθράκων, μπορούν να συμβάλλουν στην εκδήλωση υπερφαγικών επεισοδίων.

Αρχικά, το φαγητό χρησιμοποιείται για να νοιώσει το άτομο καλύτερα. Όμως τα συναισθήματα της χαράς δεν διαρκούν για πολύ. Έπειτα, χρειάζεται να φάει κάτι άλλο για να νοιώσει ξανά καλά, αλλά πάλι δεν διαρκεί για πολύ. Αυτό συνεχίζεται, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο, που στην πραγματικότητα, σε βάθος χρόνου, δεν βοηθάει το άτομο. Το άτομο αρχίζει να βιώνει αρνητικά συναισθήματα, τα οποία καλείται να διαχειριστεί τρώγοντας περισσότερο και η κατάσταση παγιώνεται. Το άτομο εγκλωβίζεται και αρχίζει να νοιώθει ακόμα χειρότερα, ενώ σιγά σιγά χάνει την αίσθηση του ελέγχου και ματαιώνεται κάθε φορά και περισσότερο. Αυτό επηρεάζει την εικόνα του εαυτού, την αυτοπεποίθηση, την αυτοεκτίμηση, την σχέση με τον εαυτό και την σχέση με τους άλλους.Εάν αυτή η κατάσταση συμβαίνει συστηματικά, σταδιακά οδηγεί στην απώλεια της καλής φυσικής κατάστασης και στην απόκτηση περιττών κιλών, ακόμα και στην παχυσαρκία, ενώ μπορεί να εμφανίσει και άλλες οργανικές επιπτώσεις όπως είναι ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, η υπέρταση, οι διαταραχές περιόδου στις γυναίκες. Το φαγητό, ενώ αρχικά χρησιμοποιείται ως διέξοδος, τελικά προκαλεί το πρόβλημα. Η υπερβολική ενασχόληση με το φαγητό, το βάρος και την εξωτερική εμφάνιση οδηγούν σε επικίνδυνες και μη λειτουργικές συμπεριφορές.

Όμως, όλα τα παραπάνω μπορούν να διορθωθούν με την εφαρμογή του κατάλληλου προγράμματος σε συνεργασία με έναν ειδικό ψυχικής υγείας ώστε το άτομο να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του με πιο εποικοδομητικό τρόπο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα και να τρέφεται πιο σωστά και ισορροπημένα, χωρίς στην πραγματικότητα να ασχοληθεί με την διατροφή αυτήν καθαυτή. Είναι σημαντικό το άτομο να βοηθηθεί ώστε να αναγνωρίζει τα συναισθήματά του, να τα εκφράζει και να μην τα συνδέει με την κατανάλωση τροφής.Είναι βασικό το άτομο να συνειδητοποιήσει σε τι περίοδο της ζωής του βρίσκεται, καθώς και τους πραγματικούς λόγους που το ωθούν στην εκδήλωση αυτής της συμπεριφοράς. Η ανάγκη μας για τροφή μπορεί να κρύβει βαθύτερες νοσολογικές καταστάσεις ή ασυνείδητες διεργασίες. Χρειάζεται το άτομο να μάθει να αναγνωρίζει και να σέβεται τις ανάγκες του, αλλά και τους τρόπους να τις καλύπτει με εποικοδομητικό και λειτουργικό τρόπο. Η σχέση μας με την τροφή αντανακλά την σχέση μας με το εαυτό μας και με τους γύρω μας.