Τις τελευταίες δεκαετίες ο τομέας της Ειδικής Αγωγής έχει αρχίσει να διανύει μια νέα εποχή η οποία χαρακτηρίζεται από έντονες αλλαγές εκπαιδευτικές και κοινωνικές. Η κινητικότητα των οργανώσεων των ανθρώπων με αναπηρίες είναι έντονη και έχει καταστεί πλέον σαφές πως τελικά η αναπηρία δεν αποτελεί ένα ιατρικό πρόβλημα . Αντίθετα, εξετάζεται και σε κοινωνικό επίπεδο (πολυδιάστατο μοντέλο) , το οποίο σημαίνει πως δεν έχουν, απαραίτητα, τα άτομα με αναπηρία το πρόβλημα. Αυτό δημιουργείται εξαιτίας της έλλειψης ικανότητας της κοινωνίας να τα αντιμετωπίσει και να τα εντάξει στην κοινότητά της όπως τους ανθρώπους χωρίς αναπηρίες, δηλαδή ως φυσιολογικά.
Η απουσία των ίσων ευκαιριών λοιπόν, αναπόφευκτα, έχει οδηγήσει στον αποκλεισμό τους που με τη σειρά του έχει ως απόρροια την διεκδίκηση, από μέρους τους, του δικαιώματος να είναι διαφορετικοί. Οι απαιτήσεις τους, πλέον, προβάλλουν ως πρωταρχικό επιχείρημα το γεγονός πως η διαφορετικότητα τους αντιμετωπίζεται άδικα και ρατσιστικά.
Με σύμμαχο τη διεθνή σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών του 2006 που κάνει εκτενέστατη αναφορά στα δικαιώματά τους ζητούν προσπελασιμότητα, κοινωνική συμμετοχή, ισότητα και σεβασμό σε κοινωνικό- εκπαιδευτικό επίπεδο. Τέλος , υποστηρίζουν, δικαίως, πως η κοινωνία δεν έχει απλά χρέος να φροντίσει για την ένταξη τους σε αυτήν μα και για την ενσωμάτωσή τους. Στο συγκεκριμένο άρθρο αφού οριοθετηθεί η διά βίου εκπαίδευση θα παρουσιαστούν, συνοπτικά, οι στόχοι τα οφέλη και οι προκλήσεις της. Στο τέλος θα καταγραφούν κάποια συμπεράσματα αναφορικά με τη σημαντικότητά της.
ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ – ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ, ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ
Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία με τον όρο δια βίου εκπαίδευση νοείται κάθε είδους δραστηριότητα μαθησιακή που έχει ως στόχο τον εμπλουτισμό της γνώσης, των δεξιοτήτων και των δυνατοτήτων του ατόμου και λαμβάνει χώρα οποιαδήποτε στιγμή της ζωής του, ανεξάρτητα από την ηλικία του. Βασικά γνωρίσματά της είναι η συνέχεια στον χρόνο και η ευκαμψία ως προς τις τεχνικές της διδασκαλίας, το περιεχόμενο, και τον χώρο. (Βεργίδης, 2001) Περιλαμβάνει δε, σύμφωνα με τον Κάραλη (2013) τρεις διαφορετικές εκπαιδευτικές διαστάσεις την τυπική, τη μη τυπική και την άτυπη εκπαίδευση.
- Τυπική εκπαίδευση είναι ένα εκπαιδευτικό σύστημα με δομή και ηλικιακή διαβάθμιση στο οποίο εμπεριέχονται εκτός των σχολικών βαθμίδων ένα πλήθος από εξειδικευμένους οργανισμούς και προγράμματα.
- Μη τυπική εκπαίδευση είναι επίσης μια διαδικασία μάθησης με δομή και οργάνωση που είναι δυνατόν να λαμβάνει χώρα ακόμα και σε μη γραφειοκρατικό περιβάλλον. Έχει συγκεκριμένους στόχους και απευθύνεται σε συγκεκριμένους κάθε φορά εκπαιδευόμενους.
- Άτυπη εκπαίδευση είναι μια διαδικασία μάθησης με πιο βιωματικό χαρακτήρα μιας και εκείνη προωθείται μέσα από τις δραστηριότητες της καθημερινότητας του ατόμου . Η άτυπη μάθηση δεν έχει προκαθορισμένους στόχους ούτε αποσκοπεί σε συγκεκριμένα αποτελέσματα ως απόρροια δεν προσφέρει πιστοποίηση στους εκπαιδευόμενους. Από το γεγονός όμως αυτό, πρέπει να τονιστεί πως δε μειώνεται η αξία της.
ΣΤΟΧΟΙ
Οι στόχοι είναι πολύ- επίπεδοι με πιο βασικούς
- Διάπλαση της προσωπικότητας του ατόμου με ΕΕΑ,
- επαγγελματική ανέλιξη μέσω του εμπλουτισμού της κατάρτισής,
- Άνθιση της ενεργής μέθεξής του στα κοινά και
- Αντιμετώπιση του διαχωρισμού μέσω της δημιουργίας σύγχρονων αντιλήψεων για το άτομο και την αναπηρία του.
ΟΦΕΛΗ
Η διεθνής βιβλιογραφία καταδεικνύει πως η εκπαίδευση είναι μια διαδικασία πολύ επίπεδη γι αυτό και η αποτελεσματικότητά της εξαρτάται από συγκεκριμένους παράγοντες τους συντελεστές , την πρώτη ύλη και το τελικό προϊόν . Μάλιστα η επιστημονική έρευνα έχει καταγράψει κάποια αρνητικά αποτελέσματα όπως για παράδειγμα ρωγμή στις οικογενειακές σχέσεις λόγω της αυξημένης αυτοπεποίθησης των εκπαιδευόμενων. Ωστόσο αυτά αποτελούν τις εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα, πως η ΔΒΕ επιφέρει πολλαπλά οφέλη στα ΑΜΕΑ. Ενδεικτικά θα αναφερθούν τα πιο σημαντικά σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.
Σε ατομικό επίπεδο
• Εμπλουτισμός γνώσεων
• Ενίσχυση επαγγελματικών προσόντων
• Τόνωση αυτοπεποίθησης
• Ενίσχυση αυτό-εικόνας
• Ενίσχυση αποτελεσματικότητας
• Καλυτέρευση ελέγχου προσωπικής ζωής
Σε συλλογικό επίπεδο
• Καλλιέργεια κοινωνικότητας
• Υιοθέτηση φιλελεύθερων στάσεων
• Βελτίωση επικοινωνίας
• Απόκτηση αισθήματος εμπιστοσύνης
• Ανάληψη ηγετικών ρόλων
• Βελτίωση κοινωνικής αλληλεπίδρασης
ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ
Πέραν όμως τον οφελών υπάρχουν και κάποια ρεαλιστικά εμπόδια που αποτρέπουν τα άτομα αυτά να επιμορφωθούν αν και πιθανώς πολλά από αυτά να το επιθυμούν. Τα κυριότερα είναι τα παρακάτω
• Έλλειψη/ απουσία ενημέρωσης
• Περιορισμένη προσβασιμότητα
• Έλλειψη μεταφορικού μέσου
• Ύπαρξη προβλημάτων υγείας
• Μειωμένη αυτοπεποίθηση
• Αρνητική στάση οικογενειακού κύκλου
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά υποστηρίζει πως ο άνθρωπος είναι από τη φύση του ον κοινωνικό μα και πολιτικό δηλαδή όλοι είμαστε , εκ φύσεως, προορισμένοι να συνδεόμαστε μεταξύ μας με το συνεκτικό δεσμό της φιλίας και να συνυπάρχουμε , ειρηνικά, μέσα στην κοινωνία. (Ἀριστοτέλης, Πολιτικά) Μάλιστα, υποστηρίζει επίσης πως χάρη στα γνωρίσματα αυτά μπόρεσαν οι άνθρωποι να σχηματίσουν κοινωνίες και να αναπτύξουν πολιτισμό. Εάν εκλείψει κάποιο οι άνθρωποι εκδηλώνουν συμπεριφορές α-πολι-τιστές» και ρατσιστικές. Χρειάζεται λοιπόν κάθε άνθρωπος να κατανοήσει σε βάθος πως είμαστε όλοι ίσοι, ανεξάρτητα από τη φυλή, το χρώμα μας , τη σωματική διάπλαση και τη νοητική μας ικανότητα. Το να πιστεύουμε πως κάποιος είναι ανώτερος ή κατώτερος από κάποιον άλλον χάρη σε ή εξαιτίας μιας ιδιαιτερότητάς του θεωρείται ρατσισμός. Είμαστε όλοι ίσοι όπως το ορίζει η φύση.
Για όλα αυτά κρίνεται αναγκαιότατο να σεβόμαστε κάθε άνθρωπο και να συνδράμουμε ώστε να μπορεί να μετέχει στην εκπαιδευτική κοινότητα και στην κοινωνική ζωή ως ισότιμο μέλος. Η κοινωνία έχει λοιπόν χρέος και καθήκον να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες ώστε τα ΑΜΕΑ να έχουν τη δυνατότητα να εκπαιδεύονται όπως οι υπόλοιποι αλλά και να καλλιεργήσει μέσω της εκπαίδευσης τις αξίες του σεβασμού , της ανοχής, της ανεκτικότητας στην ανθρώπινη ύπαρξη. Η συμμετοχή στην εκπαίδευση είναι ανθρώπινο δικαίωμα όλων όπως είναι για παράδειγμα το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου και της ανεξιθρησκείας. Είναι καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων να μη μπορεί ένας άνθρωπος να μετέχει στην εκπαίδευση και χρειάζεται, η κοινωνία συνολικά μα και κάθε άνθρωπος ατομικά, να φροντίζει ούτως ώστε να διασφαλίζονται. Αυτή είναι η πεμπουσία του ανθρωπισμού και στους ανθρώπους έτσι ταιριάζει να συμπεριφέρονται.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αλέξανδρος, Α., Χριστίνα, Δ., & Εμμανουήλ, Κ. Η εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία στην Ελλάδα: Αντιμετώπιση της πρόκλησης για την ένταξη.
Αλέξης, Γ. (2019). Η επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση (εεκ) στο πλαίσιο της ΔΒΜ στην Ευρώπη: πολιτικές και τάσεις.
Αντωνιάδης, Θ. (2010). Θεωρητικές και πρακτικές προσεγγίσεις της Διά Βίου Εκπαίδευσης στην Αμερική και στον Καναδά τις τελευταίες δεκαετίες. Η αντιμετώπιση των προβλημάτων εκπαίδευσης των ευάλωτων Κοινωνικών Ομάδων.
Βεργίδης, Δ. (2014). Δια βίου μάθηση και εκπαιδευτικές ανισότητες. Στο Α. Κυρίδης (επιμ.) Ευπαθείς κοινωνικές ομάδες και δια βίου μάθηση. Αθήνα: Gutenberg, σσ, 121-150.
Βουτσάκη, Φ. (2018). ΤΑ ΑΜΕΑ στο χώρο των επιχειρήσεων, οι αλλαγές στο χρόνο.
Ζαχείλας, Λ. (2012). Η επίδραση του εθνικού πλαισίου προσόντων στα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης και στη βελτιστοποίηση της σχέσης τους με την αγορά εργασίας (Doctoral dissertation, Πανεπιστήμιο Στερεάς Ελλάδος. Τμήμα Περιφερειακής Οικονομικής Ανάπτυξης).
Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (2012). Ενταξιακή Εκπαίδευση & Κοινωνική Δικαιοσύνη στη Σύγχρονη Εποχή: Ερωτήματα και Προβληματισμοί. Η Κρίση και ο Ρόλος της Παιδαγωγικής: Θεσμοί, Αξίες, Κοινωνία.
Καραλής, Θ. (2013). Κίνητρα και εμπόδια για τη συμμετοχή των ενηλίκων στη δια βίου εκπαίδευση. Αθήνα: Ινστιτούτο Μικρών Επιχειρήσεων ΓΣΕΒΕΕ & Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ, http://www. imegsevee. gr/attachments/article/662/MELETH% 20INEGSEEIMEGSEVEE. pdf.
Καψάλης, Α., & Παπασταμάτης, Δ. (2013). Εκπαίδευση Ενηλίκων–Γενικά Εισαγωγικά Θέματα. Εκδόσεις Σιδέρης.
Νόμος 4397/1929 (ΦΕΚ Α 309/24-08-1929). Περί στοιχειώδους εκπαιδεύσεως Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (1948). Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα..
Τσόκολα, Χ. (2019). Απόψεις και στάσεις των ΑμεΑ για τη δια βίου μάθηση.
Τσουλουφά, Φ. (2020). Τα άτομα με ειδικές ανάγκες στο πλαίσιο της εκπαίδευσης ενηλίκων.
Barton, L. (2012). Αναπηρία και κοινωνική δικαιοσύνη: ορισμένες παρατηρήσεις. στο: Α. Ζώνιου-Σιδέρη, Ε. Ντεροπούλου, Α. Βλάχου-Μπαλαφούτη (επιμ), Κριτική προσέγγιση της ειδικής και ενταξιακής εκπαίδευσης, Αθήνα: Πεδίο.
Boeren, E. (2017). Understanding adult lifelong learning participation as a layered problem. Studies in continuing education, 39(2), 161-175.
Côté, J. E. (2005). Identity capital, social capital and the wider benefits of learning: generating resources facilitative of social cohesion. London review of education, 3(3), 221-237.